«Հայֆիլմը» կարող էր դառնալ բազա, որտեղ ամբողջ աշխարհից կարող էին գալ և ֆիլմեր նկարահանել»

Կինոռեժիսոր ՆԻԿՈԼԱՅ ԴԱՎԹՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք կինոյի ոլորտում առկա բացերի մասին: Ի՞նչ է պետք կինոյի զարգացման համար, ինչու՞ չունենք ազգային-մշակութային ծրագիր, և ինչու՞ այդպես էլ չի մշակվում «Կինոյի մասին» այդքան սպասված օրենքը:

-Արդեն մի քանի տարի ասում են՝ «Կինոյի մասին» օրենքը մշակման փուլում է, շուտով կմտնի Ազգային ժողով: ՈՒ հետո նորից նույն հայտարարությունը կրկնվում է: Ինչու՞ «Կինոյի մասին» օրենքի նախագիծը վերջնարդյունքի չի հասնում: Գուցե մշակույթի նախարարների փոփոխությու՞նն է պատճառը, ամեն ղեկավար իր մոտեցումնե՞րն է թելադրում:
-Չեմ կարծում, թե պատճառը փոփոխվող նախարարներն են: Քանի դեռ մենք չունենք և չենք ստեղծում ազգային-մշակութային դոկտրինա՝ ծրագիր, չենք հասկանում, թե ուր ենք գնում, ինչ ենք ուզում, որն է կինոյի գերակա ուղղությունը՝ ազգայի՞նը, ժամանակակի՞ցը, թե՞ մեկ ուրիշը, «Կինոյի մասին» օրենքը մեխանիկորեն է մշակվելու: Արվեստի մասին կարող ենք միայն կոմերցիոն տեսակետից խոսել, հեռուստատեսության մասին՝ որպես զվարճանքի և ժամանցի ամբիոնի։ Կամ վրդովվել, թե այս ինչ են նկարահանում, ինչ են ցույց տալիս: Ինչպես որ երկիրն ունի ռազմական հիմնադրույթներ, նույն կերպ էլ պետք է ունենալ ազգային-մշակութային ծրագիր՝ համապատասխան հիմնադրույթներով: Այնինչ մենք արվեստի ոլորտում կատվի կույր ձագերի նման մեկ այս կողմ ենք գնում, մեկ այն կողմ: «Կինոյի մասին» օրենքը, իհարկե, շատ կարևոր է, բայց մենք դրանով հարաբերություններ ենք ճշտելու, կարգավորելու ենք երկրի ներսում և այլ երկրների հետ համատեղ ֆիլմեր նկարահանելու գործընթացները: Սակայն դա ոչ մի կապ չունի արվեստի հետ և այն խնդրի, թե ինչ ուղղությամբ պետք է զարգացնենք կինոն:
Այ, ես հիմա դասավանդում եմ ինստիտուտում, ուսանողս առաջադրանքը ներկայացնում է՝ նկարահանելով էրոտիկ ֆիլմ, ես ինչ ասեմ՝ պե՞տք է այդպես նկարել, թե՞ պետք չէ: Զգուշորեն աշխատում եմ, որ գոնե իր էրոտիկան դեպի պոռնո չսայթաքի: Ես ունեմ իմ նախասիրությունները: Միայն դա կարող եմ անել: Դա էլ չգիտեմ՝ ճի՞շտ է, թե՞ ոչ: Գուցե վաղը մեր երկիրն ընդունում է եվրոպական չգիտեմ ինչ օրենք ու ասում է՝ թող երեխան դա էլ սովորի: Հասկանու՞մ եք, այսպիսի հարցեր կան:
-Բայց կինոն արդյո՞ք ազատ չէ շրջանակներից, սահմանումներից:
-Ազատ կինոյի մասին չէ խոսքը, կինոն, իհարկե, ազատ պետք է լինի: Բայց մյուս կողմից՝ կինոն, ուզենք, թե չուզենք, նաև հեռուստատեսությունը կարևոր տեղ են գրավում մեր կյանքում, ազդում հասարակական կյանքի վրա, ձևավորում հանդիսատեսի գիտակցությունը: Հասարակությունն իր հերթին կինեմատոգրաֆիայից նոր ձեռքբերումներ է պահանջում. սկսած տեխնիկական մեթոդների կատարելագործումից մինչև գաղափարների պատկերավորություն: Այսպիսով, հասարակության և կինոաշխարհի միջև հաստատուն կապ կա:
Հիմա, երբ պետությունը գումար է տալիս կինոյի զարգացման համար, մրցութային հանձնաժողովն ի՞նչ սկզբունքով է գնահատում ֆիլմարտադրող ստուդիաների ներկայացրած հայտերը: Պետք է պատկերացնի՝ ակտուա՞լ է, թե՞ ոչ, արվե՞ստ է, թե՞ ոչ, կվաճառվի՞, թե՞ ոչ: Վե՛րջ, ուրիշ սկզբունքներ չկան: Իսկ եթե հարցնենք՝ պե՞տք է աշխարհին այսպիսի ֆիլմով ներկայանալ: Այդ հարցի պատասխանը չգիտեն: Տեսե՛ք, ամեն կինոփառատոն առաջնորդվում է որոշակի հիմնադրույթներով, մեր երկիրն էլ իր հիմնադրույթները պետք է ունենա: Խոսքը դրա մասին է:
-Այսինքն՝ հստակեցված չէ «ռազմավարությունը»:
-Այո, հստակեցված չէ: Գուցեև պետությունն ու հասարակությունը գտնեն և որոշեն, որ կինոբնագավառում մենք պիտի դառնանք ոչ թե ստեղծարար, այլ սպասարկող։ Մենք այնքան երկար բանավիճում էինք «Հայֆիլմ» կինոստուդիայի մասին, որը վերջնականապես թալանվեց: «Կինոյի օրենքը» խանգարելու էր այդ ամենին: «Հայֆիլմը» կարող եր դառնալ բազա, որտեղ ամբողջ աշխարհից կարող էին գալ և ֆիլմեր նկարահանել: Մեզ մոտ հոյակապ պայմաններ կան. և՛ անապատ ունենք, և՛ մշտական սառույց, և՛ անտառներ, և՛ սարեր, և հարթավայրեր, և արևն է շատ պայծառ ամռան ամիսներին:
-Եթե «Հայֆիլմը» շահույթ ստանալու հնարավորություն էր ընձեռում, ինչու՞ քանդեցին ստուդիան: Սեփականատերը կարող էր այն շահավետ կերպով օգտագործել:
-Կինոյից շահութաբեր էլ ի՞նչ կա: Ինձ թվում է` սեփականատիրոջը ավելի մատչելի և եկամտաբեր առաջարկ արվեց: Երբ կինոոլորտի ավագ ներկայացուցիչները պատմում են, թե ինչեր կային ստուդիայում, ասում ես՝ չի կարող պատահել. 30-ից ավելի ավտոմեքենա, այդ թվում՝ 30-ական թվականների «Քադիլակ» ամերիկյան փայտե մեքենա, Գագարինի «Չայկան», երկթև ինքնաթիռ, որ քամի էր անում: Ես չգիտեմ՝ ի՞նչ է եղել հագուստի ահռելի պահոցի հետ:
-Որքան գիտեմ` մի մասը կա ու վարձակալում են:
-Միայն 200-ից ավելի արծաթե գոտիներ կային, չեմ կարծում, թե դրանք այնտեղ դրված են: Ես հիշում եմ, որ «Քաոսի» նկարահանումների ժամանակ Լենինգրադից բերեցին անտիկվար ժամացույցներ և այլ իրեր...
-Գրանցված չէի՞ն դրանք:
-Գրանցված էին, բայց, որքան գիտեմ, ստուդիան մասնավորեցնելիս չեն հանձնել դրանք: Մասնավորեցման պայմանագրի ժամկետը լրանալուց հետո, եթե սեփականատիրոջը հարցնես՝ ու՞ր է այս ամենը, կարող է ասել՝ Դուք ինձ ի՞նչ եք տվել, շե՞նք եք տվել, շենքը կա, ու դրանով խոսակցությունն ավարտվում է: Թեև այս վիճակով էլ, համոզված եմ, եթե մի քիչ հոգատարություն լինի, կարելի է ստուդիան օգտագործել:
-Եթե տաղավարները վերանորոգվե՞ն:
-Տաղավարներ կան, նկարահանումներ են արվում, ուղղակի պետք է հասկանալ, որ ստուդիան միայն նկարահանման հրապարակ չէ, այլ ֆաբրիկա: Ժամանակին կային փայտի և երկաթի մշակման հզոր արհեստանոցներ, մեխանիկական արտադրամաս, որ կարողանում էր զոդել, կտրել, կպցնել… քաղաք-դեկորներ էին, ի վերջո, ստեղծվում:
-Այդ ամենը վերականգնելու համար ճի՞շտ է, որ միլիոններ են պետք, պետությունը չունի այդքան գումար, մասնավորեցումն էլ նպատակահարմար չէ: Արդեն ունենք տխուր օրինակ:
-Ինձ թվում է՝ մինչև սկզբունքը, մոտեցումը չփոխվի, շատ դժվար է ասել, թե ինչն է ճիշտ:
-Դուք 2018-ի տարեվերջին բարձրացրիք մշակույթի նախարարության ընդունած «Ֆիլմի նախագծերի մրցույթների անցկացման և ֆինանսավորման կանոնակարգը» վերանայելու խնդիրը: Որքան գիտեմ` քննարկումներ են եղել: Վերանայվե՞լ է կանոնակարգը:
-Այո, ստեղծվել է նորմալ կանոնակարգ, ես այնտեղ մեկ-երկու կետ կվիճարկեի: Բայց մեկ այլ հարց կա: Ո՞վ է ղեկավարելու այդ ամենը: Ազգային կինոկենտրոնը որպես միավոր արդեն գրեթե գոյություն չունի: Նայեք՝ ի՞նչ է անում, ինչ-որ ֆիլմեր են նկարահանում: Մինչդեռ ազգային կինոկենտրոնը ուրիշ գործառույթներ պետք է ունենա։ 30-ից ավելի ֆիլմ արտադրող և անիմացիոն կինոստուդիաներ կան մեր երկրում: Պետական ֆինանսավորում ստանում են ազգային կենտրոնի երկու ՊՕԱԿ՝ «Հայկ» փաստավավերագրական ֆիլմերի և Ռոբերտ Սահակյանցի անվան անիմացիոն ստուդիաները: Կարո՞ղ եք ասել՝ ինչու: Ավելին ասեմ՝ «Հայկ» կինոստուդիան տարեկան նկարահանում է 25-30 ֆիլմ, դրանցից ո՞րն եք տեսել:
-Ինքս որոշ ֆիլմաշարերի ծանոթ եմ: Ինչու՞ պարբերաբար չեն ցուցադրում հեռուստատեսությամբ, որ հասնի հանրությանը:
-Հեռուստաընկերությունները ֆիլմերը ցուցադրելու համար գումար են պահանջում:
-Իսկ Հ1-ը՞:
-Ի՞նչ տարբերություն:
-Հանրային է:
-Այ, երբ կմշակվի և կընդունվի այն մշակութային ռազմավարությունը, որը ես «Դոկտրինա» անվանեցի, այն ժամանակ կկարողանանք և հանրայինի, և մնացածի հետ միևնույն լեզվով խոսել: Իսկ հիմա չկա «Կինոյի մասին» օրենք, բայց կա երկու մրցութային հանձնաժողով, մեկը գործում է բոլորի համար, ընտրում է կինոնախագծերը և տալիս 30 տոկոս ֆինանսավորում (մնացած գումարը դու պետք է հայթայթես): Մյուս հանձնաժողովը «Հայկ» կինոստուդիայի կառույցում է, ստանում է պետությունից գումար ու 100 տոկոս ֆինանսավորմամբ ֆիլմեր նկարահանելու հնարավորություն տալիս: Կարո՞ղ եք ասել՝ ինչ տրամաբանությամբ:
-Մենք ներսի խնդիրների մասին ենք խոսում: «Կինոյի մասին» օրենքը նաև դրսի հարցերը կարգավորելու համար է:
-Իհարկե, կինոն առանց դրսի չի կարող գոյություն ունենալ, հատկապես Հայաստանում: Մենք ունենք երևի ընդամենը 5 կինոթատրոն ողջ Հայաստանում: Պետք է ստեղծել ֆիլմեր, որոնք կվաճառվեն դրսում:
-Համատեղ ֆիլմեր ունենք: Դրանք հասնու՞մ են դրսի հանդիսատեսին:
-Շատ քիչ են: Համատեղ արտադրության ֆիլմը չի կարող դուրս չգալ, քանի որ երկու-երեք երկիր է շահագրգիռ: Այդ երկրները, ի տարբերություն Հայաստանի, ունեն դիստրիբյուտորական գործակալություններ, կինոթատրոնների ցանց, միայն այնտեղ ցուցադրվելով ֆիլմը արդեն իսկ բավական գումար կարող է հետ բերել:
-Ինչու՞ են մեր ռեժիսորները հացադուլ անում: Վերջին շրջանում երկու աղմկահարույց դեպք եղավ:
-Որովհետև պատի են դեմ առնում: Նկատի ունեք Արամ Շահբազյանին ու Հովհաննես Գալստյանին: Հովհաննեսն էլի է պատրաստ հացադուլի:
-Ինչու՞ եմ հարցնում. ուզում եմ հասկանալ, ո՞րն է մեր ռեժիսորների հիմնական խնդիրը:
-Ռեժիսորը ֆիլմ նկարելու խնդիր ունի… Ես իմ վերջին երկու ֆիլմերը` «Քարկտիկը» և «Յոթ քարը», նկարահանելու համար ոչ գումար եմ ուզել որևէ մեկից, ոչ էլ գումար եմ աշխատել: Երկու-երեք բարեգործական ցուցադրում է եղել և «Youtube»-ում մոտ 100000 դիտում: Երկու ֆիլմերն էլ մեր հին հայկական խաղերի մասին են (որոնք մենք ժամանակի ընթացքում կորցրել ենք), Տաթևի գաղտնիքների, Քարահունջի: Բայց պետությանը պե՞տք են նման ֆիլմեր:
-Ներկայացրե՞լ եք այդ նախագծերը:
-Անիմաստ է, եթե պետությունը չի կարողանում կանխել Քարահունջի վանդալիզմը, ի՞նչ պետական աջակցության մասին է խոսքը։ Իմ թղթապանակում գիտե՞ք որքան նմանատիպ նախագծեր կան:
-Կար առաջարկ՝ պետական գումարներով նկարահանելու քիչ, բայց լավ ֆիլմեր: Հնարավո՞ր է այդ կերպ ունենալ մրցունակ ֆիլմեր:
-Չի կարող, ընդհակառակը, պետք է շատ նկարահանվի:
-Թեկուզ անորա՞կ:
-Իսկ ինչու՞ անորակ: Մի՛ ֆինանսավորիր անորակին: Այսօր «Հայկ» կինոստուդիայի օրինակով երևում է, թե ինչպես ենք մենք պատասխան տալիս պետությանը՝ ստացած գումարի դիմաց: Այսպիսի հաշվետվություն են տալիս. այսքան գումար եք տվել, դրա դիմաց այս կոլեկտիվը պահե՞լ ենք, պահել ենք, N թվով ֆիլմ նկարե՞լ ենք, նկարել ենք, էլ ի՞նչ եք ուզում: Պատասխանը՝ ոչի՛նչ: ՈՒ ամեն տարի նույնը: Այլ է, եթե պահանջներ դրվեին. 100 հազար տվե՞լ եմ, 200 հազար հետ կբերես, որ հաջորդ տարի ես քեզ 300 հազար տամ, 400 հազարը հետ բերես: Մարքեթինգային քաղաքականությունը պետք է իրականացնի ազգային կինոկենտրոնը, այդ ֆիլմերը պետք է ներկայացնի փառատոների, աշխատանք անի, փորձի վաճառել դրանք:
-«Եվրիմաժին» Հայաստանի անդամակցությունը թվում էր՝ լայն հնարավորություններ է ընձեռելու մեր ռեժիսորներին, մինչդեռ մեկ, թե երկու նախագծեր են ներկայացվել: Ի՞նչ կասեք սրա մասին:
-Լրիվ համաձայն եմ, որովհետև այսօր նոր մշակվել է կանոնակարգը, թե ինչ ձևաչափով պետք գրվի նախագիծը: Մինչև հիմա մենք ազատ կերպով ինչ-որ բաներ ենք գրել: «Եվրիմաժի» համակարգող հանձնաժողովը ստանում է մի քանի հազար նախագիծ: Նայում են, եթե, օրինակ, հայտը լրացված չէ 12 տառաչափով կամ օգտագործվել է թղթի երկու երեսը, միանգամից դնում են մի կողմ: Հստակ չափանիշներ կան:
-Այսինքն՝ խնդիրը թղթաբանությու՞նն է:
-Առաջինը` թղթաբանությունը, երկրորդը՝ մենք չգիտենք, թե աշխարհն ինչ կինո է ուզում: Այսօր էլ ֆիլմեր են նկարահանվում, բայց հարց է՝ դրանք հետաքրքի՞ր են աշխարհին:
-Ազգային-մշակութային ծրագիրը, ինչի մասին խոսում էիք զրույցի սկզբում, դրսում ներկայանալու հետ ի՞նչ աղերսներ ունի:
-Այ, հենց Հայաստանի ազգային արվեստի ու մշակույթի զարգացման ծրագրում պետք է գտնենք պատասխանը, թե ինչ դեմքով մենք պիտի հանդես գանք հասարակության առաջ, ինչ պետք է ներկայացնենք աշխարհին։

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ